Gan và túi mật đóng vai trò không thể thiếu trong cơ thể, từ việc chuyển hóa dinh dưỡng đến thải độc. Tuy nhiên, các bệnh gan mật như viêm gan, xơ gan hay sỏi túi mật đang trở thành mối quan ngại lớn trên toàn thế giới do lối sống hiện đại, chế độ ăn uống thiếu khoa học và ô nhiễm môi trường. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về các bệnh gan mật thường gặp, nguyên nhân gây ra và cách phòng ngừa hiệu quả để bảo vệ sức khỏe lâu dài.
Bệnh gan mật là gì?
Gan và túi mật là hai cơ quan quan trọng trong cơ thể, đóng vai trò chính trong quá trình tiêu hóa, chuyển hóa chất dinh dưỡng và thải độc. Khi các cơ quan này bị tổn thương, chức năng gan mật suy giảm, gây ra nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Bệnh gan mật là các rối loạn ảnh hưởng đến chức năng của gan, túi mật hoặc hệ thống ống dẫn mật như viêm gan, xơ gan, gan nhiễm mỡ hay sỏi túi mật.
Tại Việt Nam, các bệnh gan mật có xu hướng ngày càng gia tăng do lối sống, chế độ ăn uống thiếu lành mạnh, ô nhiễm môi trường. Hiểu rõ về bệnh gan mật không chỉ giúp phát hiện sớm mà còn hỗ trợ phòng ngừa, bảo vệ sức khỏe lâu dài.
Các bệnh phổ biến về gan mật
Viêm gan B
Theo thống kê, Việt Nam có khoảng 10-20% dân số (ước tính từ 12-16 triệu người) nhiễm virus viêm gan B, phần lớn là viêm gan B mạn tính. Viêm gan B là một bệnh gan mật nghiêm trọng do virus HBV gây ra. Bệnh lây lan qua đường máu, quan hệ tình dục không an toàn hoặc từ mẹ sang con trong lúc sinh.
Triệu chứng điển hình bao gồm vàng da, mệt mỏi, nước tiểu sẫm màu và đau tức vùng gan. Bệnh viêm gan siêu vi B có khả năng lây nhiễm cao, đồng thời gây ra các biến chứng nguy hiểm như xơ gan và ung thư gan nếu không được điều trị kịp thời.
Suy gan
Suy gan là giai đoạn cuối của nhiều bệnh gan, xảy ra khi phần lớn cơ quan đã bị hư hại, không thể phục hồi. Nguyên nhân thường do ngộ độc hóa thuốc, lạm dụng rượu bia hoặc biến chứng từ các bệnh gan mật khác như viêm gan mạn tính. Triệu chứng điển hình của suy gan bao gồm mệt mỏi, phù nề, vàng da và nôn ra máu,…. Cách phòng ngừa suy gan hiệu quả là tập trung ngăn chặn các nguyên nhân cơ bản như viên gan siêu vi, gan nhiễm mỡ, rượu bia…
Xơ gan
Xơ gan là giai đoạn cuối của nhiều bệnh gan mật, khi mô gan khỏe mạnh bị thay thế bởi mô sẹo, làm suy giảm chức năng gan. Xơ gan giai đoạn cuối thường đi kèm với nhiều biến chứng nguy hiểm, đe dọa tính mạng người bệnh như xuất huyết tiêu hóa, suy thận, nhiễm trùng,… Nguyên nhân chính thường do viêm gan B, C hoặc gan nhiễm mỡ không được kiểm soát, nghiện rượu. Người bệnh thường gặp các dấu hiệu như bụng chướng, vàng da và mệt mỏi kéo dài. Nếu bệnh được phát hiện ở giai đoạn muộn, xơ gan hầu như không thể phục hồi.
Gan nhiễm mỡ
Gan nhiễm mỡ là tình trạng chất béo tích tụ quá mức trong tế bào gan, thường có liên quan đến béo phì, tiểu đường type 2. Gan nhiễm mỡ thường không có triệu chứng rõ ràng ở giai đoạn đầu, khiến nhiều người chủ quan và bỏ qua việc điều trị. Nếu không điều chỉnh lối sống, gan nhiễm mỡ có thể dẫn đến viêm gan hoặc xơ gan. Lối sống hiện đại cùng chế độ ăn không cân bằng đang làm gia tăng tỷ lệ mắc gan nhiễm mỡ ở người trẻ tuổi.
Sỏi túi mật
Túi mật là một bộ phận nhỏ nằm dưới gan và đóng vai trò dự trữ, cô đặc dung dịch tiêu hóa được gọi là mật do gan sản xuất. Sỏi túi mật hình thành do sự kết tủa của cholesterol, bilirubin và các thành phần khác của mật thành những tinh thể rắn. Nguyên nhân chủ yếu là chế độ ăn giàu chất béo, ít chất xơ và yếu tố di truyền.
Người mắc sỏi túi mật thường có biểu hiện đau quặn hạ sườn phải, buồn nôn, khó tiêu, đầy hơi sau khi ăn nhiều dầu mỡ. Khi sỏi túi mật gây triệu chứng nghiêm trọng, cần can thiệp phẫu thuật để loại bỏ chúng và ngăn ngừa tái phát.
Cách phòng ngừa bệnh gan mật
Phòng ngừa bệnh gan mật không đòi hỏi những biện pháp phức tạp mà chủ yếu dựa vào thay đổi lối sống và ý thức chăm sóc sức khỏe:
- Chế độ ăn uống khoa học: Ưu tiên thực phẩm giàu chất xơ như rau xanh, trái cây tươi. Hạn chế đồ chiên rán, thực phẩm chế biến sẵn để giảm áp lực lên gan và túi mật. Một chế độ ăn cân bằng giúp ngăn ngừa các bệnh gan mật như gan nhiễm mỡ và sỏi túi mật.
- Hạn chế rượu bia: Tránh lạm dụng rượu bia và các chất kích thích để bảo vệ tế bào gan khỏi tổn thương. Đây là biện pháp quan trọng để giảm nguy cơ suy gan và xơ gan.
- Tập thể dục đều đặn: Duy trì vận động ít nhất 30 phút mỗi ngày giúp kiểm soát cân nặng, giảm nguy cơ béo phì – yếu tố liên quan đến nhiều bệnh gan mật.
- Tiêm phòng và kiểm tra sức khỏe: Tiêm vắc-xin ngừa viêm gan A, B và khám sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm các vấn đề về gan mật.
- Sử dụng thuốc an toàn: Tránh tự ý dùng thuốc giảm đau, kháng sinh hoặc dùng thực phẩm bổ sung bừa bãi mà không có chỉ định từ chuyên gia y tế, vì chúng có thể gây gánh nặng cho gan nếu dùng lâu dài.
