Nhận thấy tầm quan trọng của việc nâng cao kiến thức dinh dưỡng cho các dược sĩ và nhà thuốc – những người trực tiếp tư vấn và chăm sóc sức khỏe cho cộng đồng, PharmaDi phối hợp với PGS. TS. BS Lê Bạch Mai tổ chức buổi Training Online về sự phát triển trí não, thị lực ở trẻ em và cập nhật giải pháp bổ sung Omega-3, DHA an toàn, hiệu quả, chuẩn khoa học.
Diễn giả: PGS.TS.BS. Lê Bạch Mai – nguyên Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia, với hơn 40 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực dinh dưỡng
Giai đoạn vàng và các chất dinh dưỡng cho phát triển não bộ và thị lực của trẻ
Sự phát triển trí não là một hành trình liên tục
Từ khi còn trong bụng mẹ đến hết những năm đầu đời, não bộ của trẻ trải qua một hành trình phát triển kỳ diệu. Quá trình này không chỉ là sự gia tăng về kích thước, mà còn là sự hoàn thiện của cấu trúc và các kết nối thần kinh tinh vi.
Trong 1000 ngày đầu đời não bộ phát triển nhanh nhất, đạt đến 80% trọng lượng não của người trưởng thành. Đây được gọi là “giai đoạn vàng” để định hình trí tuệ, hành vi và khả năng học hỏi của trẻ. Sau giai đoạn này, não không còn tăng thêm về khối lượng mà chuyển sang giai đoạn “tái cấu trúc”, nghĩa là củng cố và điều chỉnh các kết nối thần kinh theo trải nghiệm và môi trường sống.
Các cột mốc phát triển não bộ ở thai nhi
Sự phát triển của não bộ bắt đầu rất sớm, từ tuần thai thứ 12 – khi các thành phần cấu trúc cơ bản đã được hình thành. Trong khoảng từ tuần 10 đến tuần 21, vùng hồi hải mã – trung tâm ghi nhớ của não – phát triển mạnh mẽ. Đặc biệt từ tuần 20, não bộ bước vào giai đoạn tăng trưởng bứt phá, các kết nối thần kinh trở nên ngày càng phức tạp. Bước sang tháng thứ 5 thai kỳ, thai nhi đã có thể phản xạ với âm thanh, và đến tháng thứ 7, những giấc mơ đầu tiên xuất hiện – là dấu hiệu cho thấy hoạt động thần kinh đã bắt đầu rất sống động.
Sau khi chào đời, quá trình phát triển thần kinh tiếp tục diễn ra mạnh mẽ. Trong 6 tháng đầu đời, trẻ bắt đầu quan sát vật thể, phát âm đơn giản và nhận diện khuôn mặt thân quen. Từ 6 đến 12 tháng tuổi, trẻ thể hiện khả năng phối hợp tay – mắt và trí nhớ sơ khai.
Giai đoạn từ 1 đến 2 tuổi là thời kỳ “bùng nổ” vận động và bắt chước hành vi người lớn. Từ 3 đến 6 tuổi, tư duy logic, ngôn ngữ và khả năng tương tác xã hội của trẻ có những bước tiến rõ rệt, sẵn sàng cho hành trình khám phá thế giới rộng lớn hơn.
Các dưỡng chất thiết yếu cho phát triển trí não và thị lực
Để đảm bảo sự phát triển tối ưu, não bộ cần được cung cấp đủ năng lượng và “nguyên liệu” xây dựng:
– DHA và Omega-3: Thành phần cấu tạo chính của màng tế bào thần kinh, tập trung nhiều ở vùng vỏ não, hồi hải mã và võng mạc.
– Folic acid, vitamin B6, B12: Góp phần tạo bao myelin, cần thiết cho dẫn truyền thần kinh.
– Kẽm, sắt, iốt, choline: Hỗ trợ tổng hợp chất dẫn truyền thần kinh.
– Vitamin D: Góp phần phát triển cấu trúc não và điều hòa miễn dịch.
Một số hiểu lầm thường gặp trong chăm sóc phát triển não bộ và thị lực của trẻ
Thiếu dinh dưỡng trong thai kỳ ảnh hưởng đến chỉ số IQ
Một trong những sai lầm nghiêm trọng nhưng dễ gặp là chế độ ăn thiếu dinh dưỡng trong thai kỳ. Nhiều nghiên cứu cho thấy trẻ sinh nhẹ cân do mẹ ăn thiếu dưỡng chất trong thai kỳ có chỉ số IQ ngôn ngữ thấp hơn đáng kể so với trẻ sinh đủ cân. Thí dụ, nghiên cứu trên các cặp song sinh cùng trứng đã chỉ ra rằng chỉ cần chênh lệch 1kg cân nặng khi sinh có thể dẫn đến chênh lệch 13 điểm IQ.
Điều này chứng minh rằng môi trường trong bụng mẹ đặc biệt là dinh dưỡng có ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển trí tuệ của trẻ.
Thiếu chất béo tốt – đặc biệt là DHA/Omega-3
Một sai lầm phổ biến là mẹ kiêng cá biển vì lo sợ nhiễm độc hoặc không bổ sung dầu cá cho con sau sinh. Trong khi đó, DHA lại là dưỡng chất chính cấu tạo nên tế bào não và thị giác. Nồng độ DHA trong máu của trẻ phụ thuộc chủ yếu vào chế độ ăn của mẹ trong thai kỳ, sữa mẹ và thực phẩm sau sinh.
Chế độ ăn thiếu cá béo (cá hồi, cá ngừ), trứng, các loại hạt giàu Omega-3 hoặc không bổ sung đúng cách sẽ khiến trẻ không đạt được ngưỡng DHA cần thiết cho phát triển não bộ. Lưu ý rằng khả năng tổng hợp DHA nội sinh từ ALA là rất thấp, chỉ từ 0.2–9%.
Sai lầm trong phân bổ bữa ăn và cung cấp năng lượng cho não
Não bộ trẻ nhỏ sử dụng glucose làm nguồn năng lượng duy nhất. Tuy nhiên, khác với cơ, não không có khả năng dự trữ năng lượng. Vì vậy, nếu trẻ ăn uống không đều, bỏ bữa sáng hoặc dùng nhiều thực phẩm tinh chế dễ hấp thu, sẽ dẫn đến tình trạng mệt mỏi, giảm tập trung, dễ cáu gắt.
Giải pháp là đảm bảo bữa sáng đủ dinh dưỡng, chia nhỏ bữa ăn trong ngày và ưu tiên ngũ cốc nguyên cám, trái cây, thực phẩm hấp thu chậm để duy trì nguồn glucose ổn định cho hoạt động não bộ.
Giải pháp dinh dưỡng hỗ trợ tối ưu phát triển trí não và thị lực
DHA – Dưỡng chất nền tảng cho cấu trúc và chức năng thần kinh
DHA chiếm đến 15% trọng lượng chất béo trong não, đặc biệt tập trung ở vùng võng mạc và hồi hải mã – nơi quyết định khả năng ghi nhớ, xử lý hình ảnh và tư duy. Trong 3 tháng cuối thai kỳ và 2 năm đầu sau sinh, nhu cầu DHA tăng vọt để hỗ trợ hình thành kết nối synap, bao myelin và cải thiện khả năng dẫn truyền thần kinh.
Thiếu DHA trong giai đoạn này không chỉ ảnh hưởng đến cấu trúc mà còn làm giảm số lượng neuron, chậm phát triển các kỹ năng học tập và hành vi (theo các nghiên cứu thực nghiệm trên động vật và trẻ sơ sinh).
Bằng chứng lâm sàng: DHA giúp cải thiện trí tuệ, học tập, thị lực
Nghiên cứu Drover cho thấy: trẻ 18 tháng sử dụng sữa công thức có bổ sung ≥0.32% DHA có chỉ số phát triển trí tuệ cao hơn nhóm không bổ sung (MDI: 104.1 vs 98.4; p=0.02).
Ngoài ra:
Nghiên cứu DOLAB (Oxford) ghi nhận: bổ sung 600mg Omega-3 mỗi ngày giúp trẻ cải thiện khả năng đọc viết tương đương tiến bộ 3 tuần; nhóm yếu nhất tăng đến 1.9 tháng.
Nghiên cứu ở Bradford cho thấy: 81% học sinh cải thiện khả năng đọc và 67–74% cải thiện trong môn toán sau bổ sung DHA.
Tác động đến hành vi, cảm xúc và giấc ngủ
DHA/Omega-3 không chỉ ảnh hưởng đến trí tuệ mà còn có vai trò trong điều hòa cảm xúc và chất lượng giấc ngủ:
Trẻ có rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) thường có nồng độ Omega-3 thấp hơn; bổ sung DHA giúp cải thiện hành vi và khả năng tập trung.
Trẻ tự kỷ hoặc trầm cảm được bổ sung Omega-3 ghi nhận giảm >50% triệu chứng.
DHA giúp kéo dài giấc ngủ trung bình 58 phút/đêm và giảm số lần quấy khóc vào ban đêm (theo DOLAB study).
DHA và phát triển thị lực – Nghiên cứu DIAMOND
Nghiên cứu DIAMOND tiến hành trên 343 trẻ bú sữa công thức trong năm đầu đời, chia thành 4 nhóm với mức bổ sung DHA từ 0% đến 0.96%. Kết quả đo bằng chỉ số logMAR (thị lực) cho thấy: nhóm bổ sung 0.32% DHA cải thiện thị lực rõ rệt tại mọi thời điểm so với nhóm không DHA (p<0.002).
Tiêu chí lựa chọn sản phẩm DHA chất lượng
Không phải sản phẩm nào cũng hiệu quả như nhau. Dưới đây là một số tiêu chí khi lựa chọn:
Ưu tiên dạng Triglyceride (TG) – dễ hấp thu hơn dạng Ethyl Ester (EE), ít tanh và bền vững.
Hàm lượng DHA phù hợp theo độ tuổi, đặc biệt trong 0–2 tuổi.
Nguyên liệu sạch, đạt tiêu chuẩn quốc tế, đã được tinh chế và kiểm nghiệm lâm sàng.
Có giấy phép lưu hành tại Việt Nam và minh bạch thông tin nhà sản xuất.
Gợi ý lựa chọn sản phẩm Omega-3 phù hợp theo từng nhóm đối tượng
Việc lựa chọn sản phẩm bổ sung Omega-3 cần được cá nhân hóa theo từng độ tuổi, nhu cầu hấp thu và khả năng sử dụng của trẻ. Dưới đây là các dòng sản phẩm DHA từ thương hiệu Nordic Naturals – đã được phân nhóm theo từng đối tượng sử dụng cụ thể:
– Phụ nữ mang thai và cho con bú
Nhu cầu DHA tăng cao để hỗ trợ phát triển não bộ, thị lực thai nhi và giảm nguy cơ trầm cảm sau sinh.
Ưu tiên sử dụng sản phẩm DHA dành riêng cho bà bầu, có thể kết hợp với các sản phẩm bổ sung khác như acid folic, sắt, kẽm và multivitamin.
- Trẻ sơ sinh từ 0–12 tháng tuổi
Giai đoạn đầu đời là thời kỳ tích lũy DHA mạnh mẽ cho não bộ và võng mạc.
Lựa chọn lý tưởng là sản phẩm Baby’s DHA dạng nhỏ giọt, dễ sử dụng, liều lượng chuẩn cho từng tháng tuổi.
- Trẻ nhỏ từ 1 tuổi trở lên
Nên chọn sản phẩm có hàm lượng vừa đủ để đáp ứng nhu cầu DHA mỗi ngày, đồng thời dễ tiếp cận về giá thành và liều dùng.
Sản phẩm dạng chai lớn với muỗng định liều là phù hợp.
- Trẻ từ 1–6 tuổi có nhu cầu cao
Cho trẻ dùng sản phẩm Children DHA Extra với hàm lượng DHA cao hơn, tuy chi phí/ngày có thể cao hơn nhưng hiệu quả hỗ trợ phát triển sẽ rõ rệt hơn.
- Trẻ từ 3 tuổi có thể nuốt viên
Nếu trẻ có thể nuốt viên nhỏ, nên chuyển sang sản phẩm viên nang mềm DHA với liều dùng rõ ràng, tiện mang theo khi đi học hoặc du lịch.
Trẻ không thích uống viên có thể chọn sản phẩm dạng kẹo dẻo vừa dễ dùng vừa hấp dẫn vị giác, giúp duy trì thói quen bổ sung DHA hằng ngày.
Kết luận: Phát triển trí não và thị lực không phải là kết quả của một thời điểm, mà là cả một quá trình “lập trình” sinh học, bắt đầu từ trong bụng mẹ và kéo dài đến 6 năm đầu đời. Trong hành trình đó, DHA và Omega-3 đóng vai trò cốt lõi – như “gạch nền” xây dựng nên cấu trúc và chức năng của não bộ.
Việc bổ sung đúng – đủ – đúng thời điểm, kết hợp với nuôi con bằng sữa mẹ và chế độ ăn đa dạng, sẽ mang lại nền tảng vững chắc cho trẻ phát triển toàn diện cả về trí tuệ, hành vi, thị lực và cảm xúc. Hãy bắt đầu chăm sóc não bộ của trẻ ngay từ hôm nay – bởi vì tương lai bắt đầu từ dinh dưỡng đầu đời.
