Recap buổi training “Giải pháp giúp bổ sung Sắt, Kẽm, bổ máu hiệu quả, an toàn cho phụ nữ”

Nhận thấy tầm quan trọng của việc nâng cao kiến thức dinh dưỡng cho các dược sĩ và nhà thuốc – ​​những người trực tiếp tư vấn và chăm sóc sức khỏe cho cộng đồng, PharmaDi phối hợp với PGS. TS. BS Lê Bạch Mai tổ chức buổi Training Online về nhu cầu bổ sung vi chất theo từng nhóm đối tượng và cập nhật giải pháp bổ sung sắt, kẽm an toàn, hiệu quả, chuẩn khoa học.

Diễn giả: PGS.TS.BS. Lê Bạch Mai – nguyên Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia, với hơn 40 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực dinh dưỡng

Vai trò và thực trạng thiếu sắt, kẽm và vi chất dinh dưỡng thiết yếu đối với sức khỏe phụ nữ

Thực trạng thiếu sắt, kẽm ở phụ nữ Việt Nam

Vi chất dinh dưỡng là những chất cơ thể cần với lượng rất nhỏ nhưng lại đóng vai trò sống còn trong nhiều chức năng sinh lý. Trong đó, sắt và kẽm là hai vi chất đặc biệt quan trọng đối với sức khỏe sinh sản và toàn diện của phụ nữ.

Theo Tổng điều tra Dinh dưỡng Toàn quốc năm 2020 do Viện Dinh dưỡng Quốc gia thực hiện:

• 16,2% phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ và 25,6% phụ nữ mang thai bị thiếu máu, phần lớn là do thiếu sắt.
• Cứ 6 phụ nữ không mang thai thì có 1 người bị thiếu máu và 2 người bị thiếu sắt.
• Trong 4 phụ nữ mang thai, có ít nhất 1 người bị thiếu máu.

Đáng lưu ý, thiếu máu thiếu sắt chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Số lượng phụ nữ bị thiếu sắt nhưng chưa có biểu hiện thiếu máu rõ rệt cao hơn nhiều. Tình trạng này nếu kéo dài sẽ dẫn đến thiếu máu thực sự, ảnh hưởng nghiêm trọng đến thể chất, tâm lý và sức khỏe sinh sản.

Vai trò của sắt đối với sức khỏe phụ nữ

Cơ thể người trưởng thành chứa khoảng 4g sắt, trong đó:

• 70% tồn tại trong hemoglobin – protein trong hồng cầu có chức năng vận chuyển oxy.
• 25% được dự trữ trong gan dưới dạng ferritin.
• 5% có trong myoglobin của cơ bắp, đảm bảo cung cấp oxy khi vận động.

Những chức năng quan trọng của sắt

Tạo máu và vận chuyển oxy: Sắt là nguyên liệu cấu tạo nên hemoglobin giúp vận chuyển oxy từ phổi đến các mô. Thiếu sắt gây thiếu máu, dẫn đến mệt mỏi, suy nhược, da xanh, giảm khả năng lao động.

Tăng sức bền thể chất: Sắt giúp tổng hợp myoglobin, hỗ trợ dự trữ oxy trong cơ, từ đó cải thiện sức mạnh, sức bền, hiệu suất làm việc và tốc độ phục hồi sau vận động.

Tăng cường miễn dịch: Sắt tham gia nuôi dưỡng và duy trì hoạt động của hệ thống miễn dịch, giúp phòng chống nhiễm khuẩn. Thiếu sắt có thể khiến cơ thể dễ mắc bệnh hơn.

Vai trò của kẽm đối với sức khỏe phụ nữ

Kẽm là một vi chất thiết yếu, tham gia vào hoạt động của hơn 300 enzym và hơn 2000 loại protein, đóng vai trò then chốt trong hầu hết các hoạt động chuyển hóa, phát triển và bảo vệ cơ thể.

Những vai trò nổi bật của kẽm:

Hỗ trợ tăng trưởng và phát triển thể chất: Kẽm đặc biệt cần thiết cho sự phát triển thai nhi. Thiếu kẽm có thể gây chậm tăng trưởng và nguy cơ dị tật.

Tăng cường hệ miễn dịch: Kẽm giúp hình thành và duy trì hoạt động của các tế bào miễn dịch như lympho T, tăng khả năng chống lại bệnh tật.

Tham gia vào hoạt động enzyme sống còn: Kẽm hỗ trợ cơ thể sử dụng acid folic, giúp tổng hợp protein và DNA, từ đó góp phần vào sự tái tạo tế bào mới.

Chăm sóc thị giác và làn da: Kẽm góp phần phát triển thị lực, duy trì da và niêm mạc khỏe mạnh, hỗ trợ làm lành vết thương nhanh hơn.

Kẽm cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình tổng hợp hemoglobin và tạo hồng cầu, điều hòa hấp thu và sử dụng sắt trong cơ thể. Do đó, bổ sung kẽm tăng hiệu quả của việc bổ sung sắt, giúp phòng chống thiếu máu hiệu quả hơn.

Vai trò kết hợp của sắt, kẽm và acid folic theo từng giai đoạn sinh sản

• Giai đoạn chuẩn bị mang thai

Dự trữ sắt và kẽm đầy đủ giúp giảm nguy cơ thiếu máu khi mang thai.

Bổ sung acid folic từ trước khi mang thai giúp phòng ngừa dị tật ống thần kinh (gai đôi cột sống, thai vô sọ).

Theo điều tra năm 2020, có đến 63% phụ nữ có kinh nguyệt có mức folat hồng cầu thấp – nguy cơ cao nếu không được bổ sung kịp thời.

• Trong thai kỳ

Nhu cầu sắt tăng mạnh do thể tích máu mẹ tăng và nhu cầu phát triển của thai.

Kẽm hỗ trợ phát triển tế bào và hệ miễn dịch của thai nhi, đồng thời bảo vệ sức khỏe của mẹ.

• Sau sinh

Cần bổ sung sắt và kẽm để bù đắp lượng mất khi sinh, đồng thời hỗ trợ phục hồi sức khỏe và hệ miễn dịch của người mẹ.

Dấu hiệu nhận biết thiếu kẽm, thiếu sắt và vi chất dinh dưỡng

Tầm quan trọng của vi chất dinh dưỡng

Vi chất dinh dưỡng là những vitamin và khoáng chất mà cơ thể chỉ cần một lượng rất nhỏ nhưng lại đóng vai trò thiết yếu trong hầu hết các chức năng sống như tăng trưởng, miễn dịch, phát triển não bộ và duy trì thể lực.

Tại Việt Nam, tình trạng thiếu vi chất, đặc biệt là thiếu sắt và thiếu kẽm, vẫn còn phổ biến, ảnh hưởng trực tiếp đến phụ nữ trong độ tuổi sinh sản, phụ nữ mang thai và trẻ em dưới 5 tuổi. Đây là nhóm dễ bị thiếu do nhu cầu cao và chế độ ăn chưa cân đối.

Nguyên nhân gây thiếu sắt và vi chất dinh dưỡng

Nguyên nhân gây thiếu sắt thường gặp

Nguyên nhân thiếu vi chất dinh dưỡng nói chung

Cung cấp không đủ: Ăn uống đơn điệu, ít thực phẩm giàu vi chất.

Chế độ ăn mất cân đối: nhiều tinh bột, ít đạm và rau quả.

Hấp thu kém: do bệnh lý tiêu hóa, thiếu men, ký sinh trùng.

Nhu cầu tăng cao: phụ nữ có thai, đang cho con bú, trẻ em tăng trưởng nhanh.

Dấu hiệu nhận biết thiếu sắt, thiếu kẽm và một số vi chất khác

Giải pháp dinh dưỡng tối ưu

Chế độ ăn uống đủ chất – đa dạng thực phẩm:

• Bổ sung thực phẩm giàu sắt và kẽm như: thịt bò, gan, trứng, hải sản, ngũ cốc nguyên cám, đậu, rau xanh đậm.
• Ăn cùng thực phẩm giàu vitamin C (cam, ổi, rau cải xanh) để tăng hấp thu sắt.
• Tránh dùng trà, cà phê, canxi cùng bữa ăn chính chứa sắt.

Bổ sung vi chất đúng cách:

• Phụ nữ mang thai và trẻ em có nguy cơ cao cần được bổ sung sắt, kẽm, acid folic theo hướng dẫn của bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng.
• Ưu tiên sản phẩm kết hợp sắt + kẽm + acid folic để đạt hiệu quả phòng ngừa thiếu máu và tăng miễn dịch toàn diện.

Vai trò đặc biệt của acid folic

Acid folic là một loại vitamin B tan trong nước, cần thiết cho:

Tổng hợp DNA và protein, hỗ trợ phân chia tế bào.

Giảm homocysteine, bảo vệ tim mạch.

Ngăn ngừa dị tật ống thần kinh ở thai nhi, đặc biệt quan trọng từ trước khi mang thai đến 3 tháng đầu thai kỳ.

Giải pháp phòng chống thiếu sắt, thiếu kẽm

Thiếu sắt và kẽm là hai tình trạng thiếu vi chất dinh dưỡng phổ biến ở Việt Nam, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của phụ nữ, trẻ em và người trưởng thành, đặc biệt là nhóm có nhu cầu cao như phụ nữ mang thai và trẻ đang tăng trưởng. Nếu không được can thiệp kịp thời, hậu quả có thể kéo dài và gây tổn hại sức khỏe toàn diện.

Dưới đây là các giải pháp hiệu quả và thực tiễn để phòng chống thiếu sắt, thiếu kẽm:

Cải thiện bữa ăn hàng ngày – Bổ sung thực phẩm giàu sắt và kẽm

Một chế độ ăn cân đối, đa dạng và đủ chất là nền tảng quan trọng để phòng ngừa thiếu vi chất dinh dưỡng.

Tiêu chí của một bữa ăn lành mạnh

Đủ số lượng: Đáp ứng đủ nhu cầu năng lượng và vi chất cho từng độ tuổi, giới tính và tình trạng sinh lý.

Cân đối chất lượng: Đảm bảo tỷ lệ cân bằng giữa đạm – đường – béo; tỷ lệ canxi/phospho phù hợp; đầy đủ vitamin và khoáng chất.

Đa dạng nhóm thực phẩm: Nên phối hợp ít nhất 5 trong 8 nhóm thực phẩm chính mỗi ngày.

8 nhóm thực phẩm cần thiết

• Lương thực (gạo, bột mì, khoai, ngô)
• Các loại hạt (đậu, lạc, vừng…)
• Trứng và sản phẩm từ trứng
• Sữa và sản phẩm từ sữa (sữa chua, phô mai…)
• Thịt, cá, hải sản
• Dầu ăn, mỡ
• Rau củ màu vàng, da cam, xanh thẫm (bí đỏ, cải bó xôi…)
• Rau củ quả khác (su su, củ cải…)

Ưu tiên thực phẩm giàu sắt và kẽm dễ hấp thu

Thực phẩm giàu sắt

Lưu ý: Sắt heme (từ động vật) dễ hấp thu hơn sắt non-heme (từ thực vật). Nên kết hợp với thực phẩm giàu vitamin C (cam, quýt, cà chua, ổi) để tăng hấp thu sắt non-heme.

Thực phẩm giàu kẽm

• Thịt đỏ (bò, cừu), thịt gà
• Động vật có vỏ: hàu, cua, sò, hến
• Đậu đỗ: đậu nành, đậu xanh, đậu đỏ
• Sữa và chế phẩm từ sữa: sữa chua, phô mai
• Trứng
• Ngũ cốc nguyên hạt: yến mạch, gạo lứt, lúa mì
• Hạt: hạt điều, hạnh nhân, hạt bí

Bổ sung sản phẩm sắt – kẽm khi cần thiết

Trong nhiều trường hợp, đặc biệt ở phụ nữ mang thai, trẻ em thiếu máu, người ăn chay, người có bệnh lý mạn tính, việc bổ sung sắt và kẽm bằng sản phẩm chuyên biệt là cần thiết.

So sánh các dạng sắt thường dùng:

Sắt II và Sắt III

Sắt vô cơ và sắt hữu cơ

Ưu điểm của sắt fumarate – lựa chọn bổ sung phổ biến

Sắt fumarate là một dạng sắt hữu cơ thường dùng trong thực phẩm và thực phẩm bảo vệ sức khỏe.

Đặc điểm nổi bật:

• Hàm lượng sắt cao, ổn định.
• Dễ hấp thu ở ruột non.
• Ít gây kích ứng tiêu hóa.
• Hiệu quả cao trong điều trị và phòng thiếu máu thiếu sắt.
• Thích hợp cho phụ nữ mang thai, trẻ em, người kém hấp thu.

Tiêu chí lựa chọn sản phẩm bổ sung sắt – kẽm chất lượng

Khi lựa chọn sản phẩm bổ sung, cần dựa vào các tiêu chí sau:

Hoạt chất: Ưu tiên sắt hữu cơ, kẽm gluconate, kẽm bisglycinate dễ hấp thu

Hàm lượng phù hợp: Đáp ứng khuyến nghị của WHO hoặc Bộ Y tế

Chứng nhận an toàn & hiệu quả: Có nghiên cứu lâm sàng, tiêu chuẩn GMP, ISO…

Cảm quan dễ uống: Dạng viên nhai, sủi, siro cho trẻ em

Dạng sử dụng tiện lợi: Phù hợp với từng nhóm đối tượng

Nguồn gốc rõ ràng: Nhà sản xuất uy tín, thương hiệu tin cậy